O conxunto monumental de Santa María de Darbo

A igrexa de Santa María de Darbo non se podería entender, na súa máis pura esencia, se a desligamos da súa contorna natural-paisaxística, da arquitectónica-constructiva ou da cultural-antropolóxica: está enclavada nunha estructura natural coa que manten unha profunda simbiose; os elementos artístico-constructivos que a arrodean dan lugar a un adro que favorece a vida comunal da parroquia; cando este espazo se enche de humanidade para ver a tradicional danza, a comunión entre o home e o medio e entre o pasado e o presente dos tempos, estoupa nun carrusel de cores, músicas e aplausos ancestrais. Por iso, cando se fala de Santa María de Darbo hai que referirse ao conxunto que a arrodea: a natureza, a arte e ao home.

A natureza foi dadivosa co conxunto de Darbo, que está situado na vertente oeste do pequeno Val do mesmo nome, na aba leste dos Montes de Varalonga e do outeiro de Seixo. Dende esta posición domina todo o espazo afundido, que aparece protexido do norte e do nordés polos picos Gatica e Castelo, este último lugar de asentamento do desaparecido Castelo de Darbo; polo leste pechan a depresión dúas serras: ao norte a de Nacente e cara o sur a de Poniente, coroada pola hermida de San Roque. O sur queda aberto ao mar da Ría de Vigo e por el busca fácil saída, debido á inclinación da valgada cara o mar, o Río do Postillón, que nace nos Montes de Varalonga, percorre o val de norte a sur e verte humildemente as súas augas na Enseada de Entremiños. A altitude media das terras do val ronda os 50 m. sobre o nivel do mar, que ao estar protexidas dos ventos do norte, do leste e do suroeste e orientadas cara o sur permiten a xeración dun microclima local, encadrado dentro do clima oceánico húmido con temperaturas medias de 9,7º C en xaneiro e 19,5º C en xullo complementado cunha pluviometría de 1.515 mm., moi favorable para a agricultura e para o desenvolvemento dunha exuberante vexetación. Dende unha perspectiva xeolóxica os materiais predominantes en Darbo son o granito alcalino de dúas micas e os granitos e granodioritas biotíticos, sobre eles, e dende un plantexamento edafolóxico, depositanse limos, arxilas, e gravas cuaternarios procedentes da disgregación e alteración dos granitos anteriores, que rechean a vaguada orixinal xerando solos de certa potencia e que xunto coas variables climáticas, dan lugar a vizosas veigas. A vexetación actual está moi alterada pola acción antrópica, plasmada na introdución de especies de crecemento rápido coma o eucalipto (eucalyptus globulus) ou o piñeiro (radiata e pinaster), que probablemente substituiron a pequenas formacións de perennifolias-estivifolias: carballos e rebolos nos bordes do val coa serra, e de salgueiros, vidueiros e amieiros nas ribeiras do Río do Postillón...

O Pico Garita dende a frondosidade do Val de Darbo (Cangas do Morrazo)

A arte adquire a súa carta de identidade coa serea monumentalidade da igrexa parroquial, a presencia da arquitectónica fonte e a altivez do cruceiro que abre as portas ao espazo sacro.

A construción eclesiástica é unha mostra orixinal do barroco rural galego. Construída durante os séculos XVII e XVIII como sustituta do templo anterior, que probablemente fora románico e do que non se conserva ningún resto despois do incendio durante o cruento ataque dos turcos de 1617. O edificio actual presenta a maioría das características propias do estilo contrarreformista de Trento aínda que cunhas singularidades que a converten nun exemplo especial da época.

Igrexa de Sta. Maria de Darbo. 

A planta é de cruz latina con brazos curtos, circunstancia que case rememora as plantas de salón góticas, se non fora pola presenza dunhos muros de granito grosos e pesados e pola práctica ausencia de vanos, que acentúa a sensación de solidez e fortaleza da fábrica. As liñas rectas das paredes e o corte xeométrico do plano, no que sobresaen os cadrados, rectángulos e círculos, reducen en gran medida a posibilidade de movemento típica da arquitectura barroca, que o crea coa presencia dos trazos quebrados, ondulados e os efectos de claro-oscuro, pero lle transmiten ao deseño unha impresión de armonía , proporcionalidade e equilibrio. O espazo acotado polo plano cúbrese cunha bóveda de medio canón sobre a nave e unha cúpula semicircular sostida con pechinas sobre o transepto.

A fachada presenta unhos ingredientes aparentemente máis barrocos. Está dividida en tres rúas; a central, claramente máis ancha cas laterais, acolle a portada enmarcada por pilastras adosadas de estría morta que soportan un finxido tímpano con duas volutas; enriba da portada sitúase unha escultura da Nosa Señora de Darbo flanqueada por dous vanos polilobulados e todo o conxunto coroase cun frontón semicircular rematado por unha moldura ancha, que lle da profundidade e volume, dúas caracolas laterais e unha cruz central que intensifican o sentido de ascensionalidade do corpo principal; as rúas laterais están delimitadas por dúas pilastras adosadas de fuste liso con moldura acasetonada cada unha, a altura destas é superior ás da portada e sosteñen dous campanarios cubertos por cúpulas cónicas que aportan unha maior estilización á fachada.

Os elementos decorativos a base de curvas, onduladas e quebradas xunto coas solucións arquitectónicas da fachada crean un efecto de luz e sombra e resaltan a intencionalidade ornamental; paralelamente os motivos decorativos e as pautas da súa distribución xunto á estructura do pano da fachada fálannos de reminiscencias lusitanas e indianas.

O home é o outro gran protagonista en Santa María de Darbo; e unha das manifestacións do seu protagonismo no contorno é a danza e contradanza de Darbo, que sintetiza en movemento e ritmo a simbiose entre natureza e arte.

Facerse preguntas sobre as orixes da danza de Darbo é, por unha banda, situarse nun terreo complicado e descoñecido e, pola outra, remontarse á prehistoria da humanidade, que nos recorda con multitude de representacións dancísticas na arte rupestre que esta manifestación artística xa existía nos albores da humanidade e que formaba parte dos seus rituais máxico-relixiosos. A danza mantén a súa vitalidade nas culturas exipcia, mesopotámica, oriental e clásica coas mesmas intencionalidades que na prehistoria.

Na Península Ibérica os pobos prerrománicos, segundo o que nos conta Estrabón, bailaban nas noites de plenilunio arredor do lume a un deus descoñecido. Máis tarde, coa conquista romana, estes pobos asimilarón as danzas licenciosas e frívolas latinas, pero sin esquecer nunca as indíxenas. Poderíase dicir que a influencia romana produciu a primeira regulamentación da danza na Iberia.

Un movemento da danza de Darbo.

Ao mesmo tempo que as danzas de carácter máxico-relixioso desenvolveronse danzas de natureza guerreira e fúnebre, que se utilizaban como preparación para a batalla e como despedida final ao veciño ou ao heroe da comunidade respectivamente.

A cristianización durante o Baixo Imperio contribuíu ao enriquecemento do acervo cutural da danza coa introdución de variantes novas de bailes, pero ao non ser quen os sacerdotes de suprimir as indíxenas permitiron a súa introducción nos templos. Por iso, xa no século VIII ou Alta Idade Media, San Basilio, percibindo a importancia que adquirira a danza nas comunidades sociais, louba a interrelación danza-relixión e admítea como parte das liturxias sagradas.

Na baixa Idade Media constátase unha enorme influencia árabe en case todas as danzas tradicionais da Península. Tanto é así que moitos autores afirman que todas as danzas de cintas ou cordóns teñen esta procedencia, que se mantén durante os séculos XVII e XVIII en todo o territorio peninsular. Desta época proceden as danzas cortesanas, que se bailaban nos castelos, pazos e casas señoriais da nobreza e fidalguía galegas e que o pobo llano trataba de imitar ou ridiculizar, segundo os casos. Estas pezas bailables reciben o nome de farsas e desenvólvense por Castela, León, Cataluña e Galicia. A súa interpretación está baseada no refinamento, na pausa, na galantería e na cerimonia, actitudes que nos recordan a vida pacega e á que non era allea a xurisdición do Morrazo na época moderna.
Estas circunstancias históricas suxiren que non sería moi atrevido imaxinar as raíces da danza de Darbo no contorno socio cultural descrito.